DRAKULA Brema Stokera (Bram Stoker, DRACULA, 1897), tema našeg narednog čitalačkog kluba Magistrale, jeste sto trideset godina star roman pisan za nas arhaičnom tehnikom epistolarnog romana koji je i dalje jezovit za čitanje. Filmske i ostale kasnije adaptacije su grofa Drakulu uglavnom ublažavale i romantizovale; dodeljivali su mu se ljubavni podzapleti, pravednička pozadinska priča, kao i egzotičnost markantnog stranca. Što je daleko od istine. Izvorni grof Drakula infernalni je besmrtnik čije su inteligencija, snaga, moć i zloba nepojmljive smrtničkom razumu. U potpunosti je lišen empatije ili ma čega ljudskog; ljude uostalom smatra faktički stokom, zbog čega ih ne samo lovi, već se sa njima psihopatski poigrava. Drakula je čukunčukundeda slešer horora. Možda je najvernija njegova adaptacija NOSFERATU i njegovi derivati, odnosno vampirski monstrumi čija je unutrašnja grozota odražena i fizičkom izobličenošću.

Nije Drakula samo krvolok, već su njegovi činovi nasilja neprijatno slični seksualnom napastvovanju — čak i prema muškim likovima. (Drakulin najsličniji potomak u savremenim slešerima može biti falusoidni, penetrativni ksenomorf iz TUĐINA). Rasprostranjeno je čitanje DRAKULE kao sažetka strahova viktorijanskog doba. Drakula je stranac iz tamnih i varvarskih krajeva istočne Evrope, izvan granice civilizacije. On bira London, srce britanskog carstva, za svoje novo lovište. Njegovo postojanje opire se razumu prosvećenog čoveka XIX veka vođenog svetlom verom u nauku i logiku. A Drakulino erotizovano, grumersko nasilje sigurno je mučno i milenijumskim, a ne samo viktorijanskim čitaocima.

O DRAKULI ćemo na čitalačkom klubu pričati 23okt24 u 18:00 u Seminaru Odseka za srpsku književnost (339, treći sprat, odmah desno od lifta). Moderator će biti naš sjajni profesor Radoslav Eraković, predavač na predmetima književnosti XVIII i XIX veka i veliki ljubitelj horor filmova. Vidimo se!

U petak 18okt24 će se u organizaciji Kulturnog centra Vojvodine „Miloš Crnjanski“ održati u Digitalnom omladinskom centru GBNS skup LAVIRINTI I HIMERE: O POETICI SRPSKE POSTMODERNE PROZE. Ovo je novi u nizu projekata KCVMC posvećenim srpskoj eksperimentalnoj književnosti, i još jedan koji zajednički organizujemo Snežana Savkić  i ja nakon prošlogodišnjeg skupa o Mladoj srpskoj prozi, i ovogodišnje konferencije o srpskoj neoavangardnoj književnosti koju smo uređivali Sneža, Iva Tešić & ja uz ogromnu podršku našeg mentora, Gojka Tešića.

Elem LAVIRINTI I HIMERE. Skup je, kao i uvek u organizaciji KCVMC, otvoren za posetioce; obezbeđen je i direktni FB prenos. Predavači su izuzetni i uključuju neke od najvećih stručnjaka za našu postmodernu književnost, poput Save Damjanova (još jednog našeg mentora), Vladislave Gordić Petković i Ale Tatarenko (koja će nam se javiti iz Lavova). Snežana i ja ćemo izlagati o paratekstualnim eksperimentima u srpskoj postmodernoj prozi („paratekstovi“ su elementi knjige koje obično ne uređuju sami autori — predgovori, pogovori, komentari, uredničke napomene, prednje i zadnje korice, biografije autora, blurbovi itd. — osim ako u pitanju nisu nekonvencionalnom pisanju naklonjeni stvaraoci poput naših postmodernista), što je tema koja nam je oduvek bila zanimljiva i oko koje već duže vreme kopamo. Zbirka tekstova bi trebalo da bude objavljena do početka 2025. godine. Ilustracije na plakatima su iz sledećih knjiga: — Knjiga emblema ATALANTA FUGIENS, autor Michael Maier, 1617. — Studija o optičkim instrumentima OCULUS ARTIFICIALIS TELEDIOPTRICUS SIVE TELESCOPIUM, autor Johan Zahn, 1685.

 

Benger za bengerom u BRNJICI ZA VJEŠTICE Dubravke Ugrešić. Jako je volim.

BRNJICA ZA VJEŠTICE (2021, Multimedijalni institut) nefikcijski je knjižuljak iz dva nejednaka dela. Prvi, kraći (desetak stranica), nazvan „Kako upropastiti vlastitu junakinju“, Ugrešićkin je osvrt na svoju najpoznatiju junakinju — Šteficu Cvek — povodom četrdesete godišnjice objavljivanja ŠTEFICE CVEK U RALJAMA ŽIVOTA (1981). Štefica Cvek, koja se muči sa pronalaženjem dečka i uopšte sama sa sobom, prethodnica je Keri Bredšo, Bridžit Džons, Lene Danam i ostalih urbanih, britkih, nesigurnih, kreativnih i anksioznih devojaka u identitetskim & razvojnim izazovima srednjih dvadesetih godina. Roman je legendarno štivo, sa elementima i treš književnosti i vrhunskog avangardnog ludiranja. O ŠTEFICI CVEK kao anti-kanonskoj bombi u yu/hr književnosti — em je knjiga žanrovska, što će reći trivijalna; em je smešna, što će reći prizemna; em eksperimentalna, što će reći neozbiljna; em ženska, što će reći… — Ugrešić meditira, na svojstven zezatorski & eruditan način, sa vremenske distance ali nesmanjenom bliskošću.

Drugi deo knjige je duži književni razgovor (~100str) između Dubravke Ugrešić i književne teoretičarke Merime Omeragić (polja akademskog interesovanja: feminističke studije, queer studije, transnacionalizam, intersekcionalnost). Ovaj polemički intervju je Ugrešićkino izvanredno skalpiranje kanona, patrijarhata i smaračkih nacionalizama; autorka je tačna, komična i gluposti kojima je okružena dekonstruiše merom pravednog besa & kritičkog humora. Njeni obračuni sa hrvatskim i balkanskim tretiranjem ženske umetnosti, ženske književnosti („Ivana Brlić Mažuranić je pravi hrvatski Homer“), te ženskih autorki i kulturnih radnica u savremenom balkanskom kulturnom miljeu neposredno i posredno pojašnjavaju zašto je jedna od najvećih majstorki hrvatskog jezika i literature, nakon ratova devedesetih, napustila Hrvatsku i odredila se kao jugoslovenska odn. transnacionalna spisateljica.

PS Divan Ugrešićkin opis dečije književnosti nalazi se u engleskom izdanju knjige (MUZZLE FOR THE WITCHES, 2024, Open Letter), ali ga nema u izvornom, hrvatskom. Engleski prevod ima barem desetak stranica teksta više — vrlo sočnih pritom — u odnosu na original. Negde verovatno postoji integralni transkript razgovora sa M. Omeragić koji je u BRNJICI ZA VJEŠTICE štampan većim delom, ali ne u celosti.

Iz: Dubravka Ugrešić, BRNJICA ZA VJEŠTICE, 2021, Multimedijalni institut, Zagreb:

Uostalom, da bi smo saznali pravo značenje modernog termina „mansplaining“ treba pročitati Andrićevu pripovijetku „Zlostavljanje“. Tamo će čitateljice i čitatelji saznati sve što treba znati o mansplainingu. Andrićeva apsolutno briljantna analiza muške mizoginije, koja proizlazi iz dubokog muškog kompleksa manje vrijednosti, nenadmašna je čak i u okvirima svjetske književnosti. Svako ministarstvo kulture, slovensko, hrvatsko, bosansko, srpsko, makedonsko, crnogorsko, albansko trebalo bi štampati Andrićevu novelu i dijeliti je besplatno, kao cjepivo. Većinski „balkanski muškarac“ — bio on političar, radnik, književnik, činovnik, profesor, nogometaš, intelektualac, kriminalac — je gazda Andrija, Andrićev „zlostavljač“. Svaka „balkanska žena“, kada bi samo htjela, mogla bi u liku gazde Andrije prepoznati političare svoje državice, svoga muža, ljubavnika, brata, vlastitoga sina, prijatelja, susjeda, kao i suvremene književnike čije knjige, gle, s nesmanjenim zadovoljstvom čita!

Kraj citata. Okačio bih da mogu celu pripovetku: napisana 1946. godine, Andrićevo „Zlostavljanje“ možda je među prvim našim pričama o psihičkom, a ne fizičkom nasilju. Gazda Andrija Zereković je narcis, emotivni vampir; iskompleksiran niskim rastom, ružnim izgledom i siromašnim poreklom. Svoje duboke nesigurnosti krije u javnosti, ali zato svoju suprugu cedi, iz večeri u veče i iz godine u godinu, megalomanskim tiradama („orgijama sujete“) o tome kako su svi osim njega nesposobni & kako je bogom dan za rešavanje svih problema, od ekonomskih preko državnih do kriminalističkih, samo kada bi ga neko postavio na dostojan položaj. Anica, njegova supruga, faktički trpi partnersko nasilje. Muževljeve priče toliko joj smetaju toksičnošću — na kraju one prelaze u psihopatske fantazije o klanju i sakaćenju — da zapada u depresiju i razvija nekoliko psihosomatskih poremećaja poput nesanice, gušenja i bolnih udova. Dubravka Ugrešić po običaju ne promašuje — priču treba staviti u lektire.

Recent archeological findings tell us that there was a time when women and men worshipped the Great Goddess, the Earth Mother, and when images of the creative and fecund female were carved into stone and treasured. 1 As far as we can tell, about 5,000 years ago, militaristic groups from the Middle East began invading the peaceful, agrarian, Goddess-worshipping societies, beginning a long-term swing on the pendulum of human history. As the pendulum swung away from the Goddess and toward male- oriented values, it seems that the position of women in society became progressively worse, and aspects of life relating to the female were denigrated.

Over time this led to an association of shame with the body (always associated with the female, the Goddess, the Earth, feelings, and sensations) relative to the mind (associated with the male, the God, the sky, the world of ideas). Over the past few thousand years, all the mainstream religions in the world have become patriarchal (to varying degrees) and all of them value the intellect and the spirit over the body and the instincts. The old knowledge persists in the esoteric branches of the world religions, but the mainstream is primarily mind and sky oriented. God lives up there, not in the Earth. And there is pretty much a global consensus that He is Male.

Iz: Lara Owen, HER BLOOD IS GOLD: AWAKENING TO THE WISDOM OF MENSTRUATION, 1993, HarperCollins.

Autorka je predavačica na Univerzitetu St. Endruz (University of St. Andrews, Škotska) i začetnica je tzv. menstrualnih studija. Kako kaže prof. dr Oven: usled savremene hrane bogate proteinima i hormonima, te činjenice da žene više ne umiru mlade & imaju manje dece u odnosu na naše pretkinje, danas se menstruira više nego ikad u ljudskoj istoriji. U ovoj studiji pojašnjava se (picrel) i da gađenje, sramljenje i tabuiziranje u vezi sa menstruacijom nije prirodno niti urođeno — nego je nastalo dugim i vrlo konkretnim antropološkim prevratima. Da i dalje živimo u matrijarhalnoj paleolitskoj kulturi Lepenskog Vira, uloške bi kupovali i delili naglas. Elem, zanimljiv mi je i ovaj autorkin navod iz knjige SEX IN HISTORY (Gordon Rattray Taylor, 1954, Ballantine Books):

[Menstrual] taboos were not common in European culture until the middle ages when Theodore, the author of influential medieval penitential (THEODORI POENITENTIALE), stated that it was a sin for a menstruating woman to enter a church, and he imposed a penance for infraction of this rule.

Nova knjiga Lare Oven izlazi za nekoliko dana, 30avg24: REORGANIZING MENSTRUATION: MENSTRUAL INNOVATIONS AND THE REDISTRIBUTION OF BOUNDARIES, CAPITALS AND LABOUR, Oxford University Press.

Kontrastovi prevodi ZEMLJOMORJA Ursule LeGvin (2018; LeGuin, EARTHSEA) identični su starim Polarisovim/Familetovim prevodima Sonje Janoski* i Mirjane Živković (1988, 2002). Sve originalne delove ove tetralogije prevela je u Kontrastu, prema impresumu, Mia Kefer / Mia Pfefer / Mirjana Kefer (u knjigama i na sajtu izdavača navodi se nekoliko verzija imena). Izuzev povremenih interpunkcijskih intervencija, retkih leksičkih dorada i ispravki kucačkih grešaka, prevodi su u potpunosti prekopirani iz ranijih izdanja.

        O ranijim malverzacijama i kiksevima izdavačke kuće Kontrast sa prevodima pisali su (može se izguglati):

— Muharem Bazdulj, „Vinaver(i) iz Klaoničke ulice“, Politika; tekst je o plagijatima starijih prevoda nekih klasičnih dela koje je nepotpisane ili drugačije potpisane Kontrast objavljivao kao svoje.

— Drinka Gojković, „Jesmo li izgubili ESTETIKU OTPORA?“, Vreme; reagovanje na vrlo loš prevod remek-dela savremene nemačke proze, ESTETIKE OTPORA Petera Vajsa (Peter Weiss, DIE ÄSTHETIK DES WIDERSTANDS, 1975) sa pratećom analizom najgrđe prevedenih delova.

  

 

Mirjana Živković je izuzetna prevoditeljka uz čije sam radove odrastao. ZEMLJOMORJE ili MESIJA DINE su mi zbog njenog toplog, meditativnog i nepretenciozno maštovitog stila prevoda i danas među omiljenim fantazijskim štivima. Sa Sonjom Janoski i njenim prevodima skoro eksperimentalnih dela Džefa Vandermera (VENIS U PODZEMLJU, 2003, Moć knjige) i Pola di Filipa (GODINA U LINEARNOM GRADU, 2003, Moć knjige) upoznao sam se i zavoleo alternativnu fantastiku. U istoj ediciji objavljen je i roman STANICA PERDIDO Čajne Mjevila (China Mieville, PERDIDO STREET STATION, 2000, Macmillan; 2003, Moć knjige), za tadašnjeg mene čudo neviđeno pisano mešavinom kiberpankovskog, viktorijanskog i majakovskolikog jezika — knjigu je takođe prevela Mirjana Živković. Do dana današnjeg je ovo delo u mojem TOP10 bez obzira na raspoloženje i lelujanja u ukusu. Hoću reći: prevodi su umetnička dela, a MŽ i SJ su velemajstorke. Ukrasti od njih je je zločin ništa manji od nalepljivanja tuđeg imena na SEOBE i HAMLET.

  

____
* U Familetovim izdanjima je potpisana kao Sonja Jankovski.

Uživam trenutno u HOLLY (2023, Scribner), najnovijem krimi romanu Stivena Kinga, između ostalog zbog negativaca. Ubice u ovom delu su dopadljiv, stariji bračni par univerzitetskih profesora — profesorka književnosti i kreativnog pisanja & profesor emeritus biologije — koji svoje žrtve, obično studente i kolege, mame, zarobljavaju, muče i čereče u svojoj lepoj viktorijanskoj kući blizu fakulteta. Ova premisa mi se strašno sviđa. Preko glave su mi se popeli likovi profesora književnosti u modernim filmovima, serijama i prozi koji večito pate od kriza srednjih godina, enuija, problema sa nepriznatošću, erektilnih disfunkcija, snova o tome da postanu šefovi katedre, raspadajućih brakova, studentskih afera i izgaranja od želje da napišu roman ili zbirku madrigala ili štaveć. Šta smo mi književnici bogu zgrešili pa nas uvek predstavljaju kao njanjave i iritantno melahnolične? Zašto neko ne napravi seriju o krizi identiteta profesora tehničkog ili fizike?

Elem, više se pronalazim u liku Kingovih profesora. Njihove životne muke svakodnevnije su prirode, pa im probleme ne nanose duševni izazovi, već reuma, artritis, išijas, bolna kolena i upaljeni kukovi. Kako bi ublažili sve jače bolove svojih krhkih, penzionerskih tela, udružuju snage (dugo su u braku i vrlo su skladni partneri) i okreću se kanibalizmu — proždirući mozgove žrtvava, mažući njihovo salo na zglobove i t. sl. Ne podržavam ljudoždersku terapiju (držim se za sada kolagena), ali takve muke su mi ljudske i zanimljive.

 

Kafkologija je šou. Ovo pismo očajnog čitaoca PREOBRAŽAJA nalazi se kao epigraf u: Mark M. Anderson (ed.), Susan Bernofsky (trans.), A NORTON CRITICAL EDITION: FRANC KAFKA, THE METAMORPHOSIS, 2016, W. W. Norton & Company. Pismo je na engleski prevela pomenuta S. Bernofski a prvobitno je objavljeno u: Oxforder Quartheft 17 (Die Verwandlung), ed. Roland Reuss & Peter Staengle, 2003, Stroemfeld.

Veliki sam spiskoljubac i moj novi simpy je sadržaj zbirke DIVLJI IRIS američke pesnikinje Luiz Glik (prev. Alen Bešić, 2023, Kontrast; Louise Glück, THE WILD IRIS, 1992, The Ecco Press). Mogu ovu divotu razgledati do besvesti. Sviđaju mi se nazivi biljaka & ponavljanja crkvenih službi. Kao da su predamnom raspored molitava i herbarijum u istoj neobjašnjivoj tabeli.